Nie wstydźmy się być idiotami

Fiodor Dostojewski, Idiota
Достоевский Ф.М.., „Идиот”, Эксмо, Москва 2006
s: 636

Czy wstydzę się, że nie dałam Dostojewskiemu najwyższej noty? Odrobinę. A czy jestem dumna, że dotarłam szczęśliwie do ostatniej strony? Bardzo. Bo Dostojewski, choć wielkim pisarzem niewątpliwie był, do łatwych w odbiorze nigdy nie należał. Otuchy dodało mi przejrzenie kilku komentarzy na Biblionetce; okazało się, że co drugi zagorzały czytelnik poległ na początku lub najdalej w połowie lektury. Nie zwykłam upajać się cudzą porażką, ale mając na uwadze, że dopiero moje drugie podejście do Idioty zakończyło się sukcesem, duma zaprawiona poczuciem wyjątkowości zakiełkowała we mnie niczym wiosenna rzeżucha...


Idiota Dostojewskiego to człowiek nieprzystosowany do życia, nieznający cynizmu i hipokryzji, nieumiejący intrygować i flirtować; bezpośredni, szczery i prostolinijny. Jednym słowem: dziwak. Takim człowiekiem był właśnie książę Lew Nikołajewicz Myszkin (skojarzenie lwa z myszą, myślę, że nieprzypadkowe), który praktycznie całą swoją młodość spędził w Szwajcarii, próbując odbudować wątłe zdrowie. Poznajemy go w momencie, gdy wraca do Rosji, bez imponującego wykształcenia i grosza przy duszy, a więc z nikłymi szansami na zaistnienie w towarzystwie. Jego celem jest znalezienie jedynej, dalekiej krewnej, generałowej Jepanczyn. Ta znajomość pociąga za sobą kolejne zdarzenia, w których książę Myszkin gra pierwsze skrzypce. Wokół naszego księcia zaczynają tłoczyć się ludzie próbujący za wszelką cenę utaplać go w błocie, w którym sami siedzą po uszy. Starania nasilają się w chwili, gdy Myszkin niespodziewanie odziedzicza spory spadek. Dopiero wtedy wokół księcia robi się naprawdę tłoczno, a każdy tylko patrzy, jakby tu uszczknąć coś dla siebie. Przy tym wszyscy „dobrzy przyjaciele” traktują księcia jak chorego na umyśle, sugerując ciągle, że za granicą bezskutecznie leczył swoją głupotę, a nie epilepsję, czemu on sam nie raczył nawet zaprzeczyć. Rosyjskie społeczeństwo wydaje się być do cna przesiąknięte chciwością i hipokryzją. Pieniądze to bardzo ważny symbol w powieści – są jak siła napędowa zdarzeń, zawsze ostatecznie prowadzą do upokorzenia lub nieszczęścia. A książę Myszkin jest jak światło, do którego lgną wszystkie kreatury. Przez znawców literatury porównywany jest do Chrystusa, przez jedną z bohaterek powieści – do Don Kichota. Myślę, że jedno nie wklucza drugiego: Syn Boży mógł mieć wiele wspólnego z „błędnym rycerzem”…

Oczywiście niemożliwe jest streszczenie dzieła Dostojewskiego w kilku akapitach. Zbyt wiele problemów, zbyt wiele postaci pojawia się na kartach powieści. Istny miszmasz charakterów, który przygniata niekiedy swoją szczegółowością. Ale taki już jest ten nasz mistrz rosyjskiej klasyki.... Powieść Dostojewskiego jak zwykle nie jest wolna od jego filozofii życiowej. Najciekawsze fragmenty dotyczą poglądów pisarza (wypowiedzianych ustami Myszkina) na temat kary śmierci, którą uznał za stokroć gorszą od samego morderstwa, jak również kościoła rzymskokatolickiego, mającego być kontynuacją cesarstwa zachodniorzymskiego, kolebką ateizmu i innych chorób toczących ziemię. Polakom tradycyjnie również się oberwało.

Z pewnością nie będzie to moja ulubiona powieść Dostojewskiego, chociaż niemal z każdego wersu wyziera geniusz pisarza. Są inne, które ugodziły mnie w serce znacznie głębiej. A może jeszcze do niej nie dorosłam. Sprawdzę za kilka lat. Z góry przepraszam, że w ogóle oceniam tak wielkie dzieło, ale robię to tylko i wyłącznie na swój własny użytek.

Moja ocena: 4,5/6

Czytaj tego autora: "Białe noce", "Łagodna"