O ciasnocie umysłu i ustach splamionych wiśnią

Jack London, Martin Eden
London, J., „Martin Eden”, Polskie Media Amer.com SA, Warszawa
s: 414

Powieść Martin Eden przeczytałam kolejny raz po to, żeby potwierdzić jej wielkość lub strącić ją na zawsze z piedestału. Swój debiut w moim sercu miała ponad dziesięć lat temu, więc spojrzałam na nią okiem świeżym i niepewnym. Jest to jedna z tych książek, którą przez wiele lat nosiłam w swojej świadomości jako dzieło wielkie. Wywarła ona znaczny wpływ na moje życie i nie pozostała obojętna na moje życiowe wybory. Jest to również powieść, której zakończenie, jak żadnej innej, przez tyle lat pulsuje w mojej głowie jak nieznośna zapowiedź migreny.


Akcja powieści zakotwiczona jest na początku XX w. w zachodniej części Stanów Zjednoczonych (Oakland). Przedstawia losy prostego marynarza, który w szale niepohamowanej miłości postanowił wspiąć się na szczyt drabiny społecznej. Jego celem życiowym stało się przedarcie do wyższych sfer, a tym samym, okazanie się godnym kobiety z jego snów, Ruth Morse, wywodzącej się z tego obcego dla niego świata. Martin nakreślił w swojej głowie wyidealizowany portret kobiety, która w rzeczywistości była zimna, ograniczona i niezdolna do spojrzenia dalej niż czubek własnego nosa. Na początku jego miłość wydaje się zbyt sentymentalna i naiwna, a przez to irytująca. Autor przedstawia Martina jako mężczyznę doświadczonego, którego walory fizyczne żadnej kobiecie nie pozwalają pozostać obojętną, więc jego początkowe relacje z Ruth pozbawione większej namiętności trochę mnie zawiodły. Ale takie to były czasy… Bezgranicznie urzekł mnie dopiero moment, w którym Martin po raz pierwszy zwlókł Ruth z firmamentu, obserwując ją podczas… jedzenia wiśni:

(...) serce uderzyło mu potężnie, kusząc do rozpoczęcia gry miłosnej z kobietą, która przestała być duchem z zaświatów, a stała się tą, której wargi może splamić wiśnia [s. 102].

Potem niestety panna Morse spadała już tylko coraz niżej. A Martin dokonał rzeczy niemożliwych. Mając jasno wytyczony cel, osiągał nieprawdopodobne rezultaty. Pochłaniał takie ilości książek, że wkrótce znacznie zaczął przewyższać swoich wielkich przyjaciół – inteligencją, otwartością umysłu i wrażliwością na piękno. Ciągle jednak nie mógł sprostać wymogom Ruth i jej rodziny, gdyż nie miał najmniejszego zamiaru spętać swojej nieposkromionej indywidualności. Do końca nie dał się wcisnąć w sztywne ramy narzucane mu przez „lepszą” część społeczeństwa.

Krytycy literaccy dopatrują się w tej powieści wielu wątków autobiograficznych: miejsce akcji, pasje głównego bohatera, droga do kariery, jak również niespodziewana śmierć pisarza kilka lat po wydaniu Martina Edena. Możliwe, że Jack London przelał na karty powieści cały swój żal i rozczarowanie społeczeństwem. Możliwe, że przepowiedział swoją samobójczą śmierć. Tego nie wiemy. Ale z całą pewnością nie może umknąć uwadze gorycz i kompletny brak wiary w ludzi wyzierające między wersami powieści. Dla mnie to była najstraszliwsza prawda! Należę raczej do skrajnych optymistek i moja wiara w ludzi bywa czasami naprawdę niepoprawna, dlatego z wielkim bólem obserwowałam porażkę Martina. Człowiek, który tak bardzo kochał życie, mimo wszystkich jego wad; człowiek, który ostatecznie mógł mieć wszystko, czego zapragnął, nagle ujrzał bezsens swoich pragnień. Przerazili go ludzie, którzy w dniu sukcesu otoczyli go ciasnym wianuszkiem. Ich ograniczone umysły, które nie potrafiły i nie chciały uwolnić się z więzów stworzyły obraz Martina fałszywy i złudny. Tak wiele chciał im dać, a tak mało otrzymał w zamian. Dzieło Londona nie jest powieścią o miłości do kobiety. To była tylko mrzonka, nic nieznaczące zauroczenie. To powieść o miłości do życia. Miłości zdradzonej.

Dla mnie jest to niezmiennie dzieło najwyższych lotów z wciąż aktualną przestrogą:

Ludzie, nie spieszcie się z realizacją marzeń!

Moja ocena: 5/6