Ile jest Rosji w Rosji?

Ken Kalfus, Rosyjskie fantazje
Kalfus K., „Rosyjskie fantazje”, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2009
tłum. Ewa Penksyk-Kluczkowska
s: 357

Dotąd na Rosję patrzyłam oczami Rosjan – mniej lub bardziej genialnych pisarzy, którzy smętny obraz swojej ojczyzny zawsze doprawiali ogromną dawką miłości. Była to Rosja trudna, brutalna i nieprzyjazna, ale kochana przez swoje dzieci miłością bezgraniczną i bezinteresowną. I chociaż po przeczytaniu każdej kolejnej rosyjskiej powieści napełniam się czarnymi myślami po same brzegi, zawsze otula mnie też ciepło płynące z głębi rosyjskiej duszy. Rosjanie wytykają Rosji błędy, ale śmieją się tylko z siebie. Nigdy z ojczyzny.


Ken Kalfus to amerykański pisarz, który na kilka lat przypadkiem przeprowadził się do Moskwy. Skorzystał skrzętnie z okazji i po powrocie stał się w Stanach „specjalistą” od Rosji. Książka, którą Wam prezentuję, to zbiór sześciu opowiadań i jednej noweli, za które Kalfus został nagrodzony przynajmniej dwukrotnie w swoim rodzimym kraju. A Rosyjskie fantazje jakby zerwały się ze smyczy – nie usiedzą przy jednym temacie, tylko obszczekują różne zagadnienia związane z Rosją. Myślę, że autor zastosował świetny wybieg, nazywając swój zbiorek fantazjami, bo nie sposób się przeczepić, że opowiadania mają niewiele wspólnego z rzeczywistością. Zresztą nie mi to oceniać. Autor sprytnie broni się również słowami jednego z bohaterów:

„Wydaje im się, że literatura piękna to adaptacja dziennikarstwa. Nie respektują tego, że fabuła stoi poza rzeczywistością. Krytykować powieść za pomylenie szczegółów miejsca akcji, to jak krytykować sen, że jest nierzeczywisty.” [s. 297]

Najdziwniejsze jest dla mnie to, że opowiadania są skrajnie różne nie tylko pod względem tematyki, ale również stylu czy klimatu, jaki budują. Czytałam każde opowiadanie innego dnia, ale i tak nie mogłam opędzić się od wrażenia niespójności. Pierwsze opowiadanie to Moskwa jelcynowska, bandziory i głupota, która aż boli, drugie – wiekopomna chwila śmierci Stalina i wulkan emocji towarzyszący temu wydarzeniu z małą dziewczynką w roli głównej bohaterki, kolejne to historia rosyjskich Żydów podróżujących do stworzonego przez Stalina Żydowskiego Obwodu Autonomicznego, a jeszcze inne – rosyjska skazka o soli z doczepionym morałem na czasie. Totalny i zbyteczny miszmasz. Na największą uwagę zasługuje wieńcząca zbiór nowela Pieriediełkino. Opowiada o środowisku pisarzy za czasów Breżniewa, kiedy pisanie oznaczało całkiem wygodne życie, o ile umiało się okiełznać rewolucyjne popędy i całkowicie podporządkować swoją wyobraźnię wytycznym Partii Komunistycznej. Kalfus zaciekawił mnie tą literacką pseudobohemą, której dnie mijały na kursowaniu między Moskwą, kołchozami a podmiejskimi daczami i strachu, że jedno nierozważne słowo wystarczy, by sielanka się skończyła. W tę historię uwierzyłam.

Mimo wszystko Rosyjskie fantazje czytało mi się dobrze. Brak im posępnej rosyjskiej duszy, ale przecież nie można wymagać, by Amerykanin ją posiadł. Nie ma w nich również miłości do tego pełnego kontrastów kraju. Jednak nie dziwię się, że Kalfus i jego wizja Rosji są popularni w USA (nakręcono nawet film na podstawie jednego z jego opowiadań Pu-239) – zepchnięcie z piedestału groźnej Rosji do poziomu śmieszności musiało przypaść Amerykanom do gustu. Kalfus zachęca do siebie poprawnym językiem ubarwionym gdzieniegdzie oryginalnymi metaforami oraz ciekawymi obserwacjami socjologicznymi. Wizualne wrażenie popsuły trochę błędy, które uciekły spod miotły mało czujnym korektorom. A czasami i tłumaczenie zgrzytało piaskiem w zębach.

A ja dla siebie wyłowiłam pewną wizję, choć w zamyśle nieco ironiczną, dla mnie jakże piękną:

„[…] widziała tę obkurczającą się przyszłość jako miejsce, w którym będzie zajmować naszą nowo zakupioną całoroczną daczę, będzie zajmować się ogrodem, dokonywać drobnych napraw, robić przetwory, jakieś tłumaczenia, a przede wszystkim czytać. Jej jedyną ambicją życiową było przeczytanie wszystkich istniejących książek." [s.237]

Moja ocena: 4/6