"Mądrość jest apetyczna"

Olga Tokarczuk, Dom dzienny, dom nocny
Tokarczuk, O., „Dom dzienny, dom nocny”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010
s: 390

Jaka to rozkosz, jaka słodycz życia - siedzieć w chłodnym domu, pić herbatę, pogryzać ciasto i czytać. Przeżuwać długie zdania, smakować ich sens, odkrywać nagle w mgnieniu sens głębszy, zdumiewąc się nim i pozwalać sobie zastygać z oczami wklejonymi w prostokąt szyby. Herbata stygnie w delikatnej filiżance; nad jej powierzchnią unosi się koronkowy dymek, który znika w powietrzu, zostawiając ledwie uchwytny zapach. Sznureczki liter na białej stronie książki dają schronienie oczom, rozumowi, całemu człowiekowi. Świat jest przez to odkryty i bezpieczny. Okruszki ciasta wysypują się na serwetę, zęby dzwonią leciutko o porcelanę. W ustach zbiera się ślina, bo mądrość jest apetyczna jak drożdżowe ciasto, ożywiająca jak herbata. [s.244]

Cieszę się, że swój romans ze współczesną literaturą polską rozpoczęłam od Olgi Tokarczuk. Dotychczas wrażeń i głębszych doznań literackich szukałam raczej poza obrzeżami naszego małego podwórka literackiego. Nie wynikało to z żadnych krzywdzących uprzedzeń czy bolesnych doświadczeń z dzieciństwa; moja przebiegła ręka po prostu zbyt często nie sięgała za grzbiety polskich książek. Szukałam wrażeń wszędzie, tylko nie na swoim podwórku. Wolałam obco brzmiące imiona, nazwy od swojskiej topografii i nazewnictwa. Chyba w ogóle nie znoszę słowa „swojski”. Może dlatego…

Zupełny przypadek sprawił, że natrafiłam na Tokarczuk. Miewam takie dni w swoim życiu, gdy uciekam od świata, od ludzi i od telefonów komórkowych. Uciekam do księgarni. Chodzę między półkami, podczytuję, zaciągam się farbą drukarską, szukam odpowiedzi. Zawsze wtedy wybiera mnie jakaś książka. Książka, która wyjaśnia życie i sprawia, że inne rzeczy przestają się liczyć. Czytam, a olśnienia spływają na mnie jedno po drugim. Taka książka jest wyjątkowa tylko w danej czasoprzestrzeni; możliwe, że w innym momencie okazałaby się jedynie zwykłą książką lub pospolitym czytadłem. Tak było z Domem dziennym, domem nocnym. W powieści odnalazłam dziesiątki cytatów, którymi mogłabym oflagować poszczególne momenty swojego życia. Tokarczuk pokazuje życie, wyświetla pojedyncze obrazy, ale nic nie wyjaśnia. Sami musimy pokusić się o interpretację, co wcale nie jest łatwe. Na szczęście wyznaję tezę, że każdy czytelnik powinien interpretować literaturę wedle własnego upodobania i adaptować ją dla własnych potrzeb. Tak też bezwstydnie robię.

Tokarczuk pisze o domu – w znaczeniu dosłownym i metafizycznym. Dom to miejsce i my sami, nasze myśli i nasze sny, nasze jestestwo i nasz byt. Kreujemy siebie w wybranym miejscu i chcemy czuć się w nim bezpiecznie. Jak wielu ludzi na świecie dąży do takie stanu? Dlaczego tak niewielu się to udaje? Bo nie chcemy rozumieć. Gdy inwestujemy w drogie parkiety i meble, a zapominamy, że to w NAS jest dom, nic się nie uda. Najpierw musimy zaprowadzić porządek na swoim wewnętrznym strychu, żeby naprawdę poczuć się bezpiecznie.

Olga Tokarczuk snuje jedną opowieść za drugą. Opowieści są powiązane miejscem, ale nie czasem. Czyta się je jakby od niechcenia, a potem jak grom z jasnego nieba spada zrozumienie. Mnie najbardziej poruszyła jedna z końcowych opowieści o Nim i o Niej, parze młodych ludzi, którzy próbowali ułożyć sobie życie w powojennej Polsce. Byli piękni, młodzi, mieli pieniądze, dom i siebie. Żyli sobą i dla siebie. Egoistycznie. Niczego nie chcieli zmieniać, bo było im dobrze. Nie chcieli się dzielić swoim życiem z nikim. Nawet z dzieckiem, które dopełniłoby ich miłość. Nad wszystkim mieli kontrolę, ale…

Zawiązki dzieci powstawały w nich i tak […] Co miesiąc rodziły się w jej jajnikach, niepełne, połowiczne istoty; i w jego podbrzuszu produkowały się miliony istnień. I czasem zdarzało się, że te zawiązki łączyły się w jej macicy, ale ona nie chciała ich nosić ani karmić, ani pielęgnować, więc tajemniczo obumierały i zmywały je wodospady krwi. A ona święcie wierzyła, że świat jest poddany jej woli, że gdy się czegoś chce, to to się stanie, a gdy się zechce - to to będzie. [s. 334]

W tym cytacie ujawnia się cała niezwykła siła i moc języka Tokarczuk. Za każdym razem, gdy go czytam, zimny dreszcz przebiega mi po plecach i czuję się jak małe dziecko, które zwędziło jabłko z ogrodu sąsiada. I nie jest to związane z moim światopoglądem. Dotyka to jednak mojego ledwie dyszącego, głęboko zagrzebanego poczucia winy, o którego istnienie nawet się nie podejrzewałam.

Powieść Dom dzienny, dom nocny pełna jest takich perełek. Czyta się ją chciwie i szuka się w niej siebie. Nie da się jej opowiedzieć w kilku słowach, więc jak zwykle skupiłam się na tym, co dla mnie najważniejsze: zagnieżdżeniu jej w moim prywatnym mikrokosmosie oraz języku (!) Jestem zaczarowana. Do dziś nie mogę otrząsnąć się z letargu, w który wprawiła mnie jej proza. Tokarczuk czaruje słowami, a zarazem jest tak daleka od banału. Łączy nietypowe wyrazy, a nam wydaje się, że były one od dawna sobie przypisane. To naprawdę czary. Dzięki Tokarczuk miałam ochotę nie tylko czytać, ale i pisać! Niestety kolizja z rzeczywistością okazała się zbyt bolesna…

Cudownie wiedzieć, że mamy takich pisarzy w Polsce.

Wiem, że milion rzeczy przeoczyłam i pogubiłam po drodze, ale jeszcze nie powiedziałam ostatniego słowa!

Czy jeszcze komuś Marta kojarzy się z Emerenc z Zamkniętych drzwi Magdy Szabo?

Moja ocena: 5,5/6