Czy warto uciekać?

Marlen Haushofer, Mansarda
Haushofer M., „Mansarda”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973
tłum. Maria Kłos-Gwizdalska
s: 180

Od jakiegoś czasu seria KIK stała się dla mnie synonimem uczty literackiej, a przynajmniej literatury oryginalnej, nietuzinkowej i zmuszającej do przyjrzenia się pod lupą własnemu życiu. Tym bardziej zdziwiło mnie znalezione w sieci stwierdzenie, że seria publikowała prozę (…) z reguły łatwiejszą w odbiorze. Trudno mi się z tym zgodzić. Pozostaje mi założyć, że kiedyś czytelnicy byli bardziej wymagający.


Podejrzewam, że Marlen Haushofer jest pisarką raczej nieznaną szerszemu kręgowi odbiorców. Trudno dotrzeć do jakichkolwiek informacji o jej twórczości i o niej samej. Tyle wiem, ile wyczytałam między słowami jej prozy: że pięknie pisze o codzienności, która w jej wydaniu nie jest nudna, ale spowita magią, że każdy szczegół stworzonego przez nią świata ma podwójne znaczenie, że granica między światem realnym a tym zmyślonym subtelnie się zaciera. Nie istnieje dla mnie większe wyzwanie czytelnicze niż zgadywanie, gdzie kończy się prawda, a zaczyna fantazja. Najmilej jest jednak po raz setny dochodzić do wniosku, że definicje nie są mi do niczego potrzebne. Wolę pławić się w słodkim niedopowiedzeniu.

Bohaterka i narratorka Mansardy to kobieta w średnim wieku, która wiedzie życie po brzegi upchane rutyną. Wszystko, co miało znaczenie, zdarzyło się wcześniej i rozgraniczyło czas na PRZED i PO. Gdy była młodsza i miała, zdawać by się mogło, wszystko (męża, dziecko, dom), nagle straciła słuch. Medycyna nie potrafiła wskazać przyczyny. Wyglądało to tak, jakby obca osoba w niej samej zamknęła się na świat i zbuntowała się przed odbieraniem bodźców z zewnątrz. Mąż odizolował ją – od siebie, dziecka i ich wspólnego świata, by mogła SAMA uporać się z tym „wariactwem”. Miała wrócić, gdy znów zachce jej się słyszeć. Po latach siłą wymazane wspomnienia wracają za sprawą listów nadsyłanych od nieznanego nadawcy. Bohaterka po kolei odkrywa przed nami karty przeszłości, dzięki którym łatwiej zrozumieć jej obecny, przepraszający stosunek do życia. Porzucona w najcięższym momencie swojego życia udaje, że nic się nie stało, że tak musiało być. Niemal z radością wyrzeka się siebie. Tłumaczy męża, lituje się nad jego poczuciem winy, wciąż próbuje mu wynagrodzić to, że kiedyś go zawiodła. Jest typem samotnika, ale zmusza się do spotkań z ludźmi, którzy nie są jej już nawet obojętni, ale po prostu nieprzyjemni. Rutyna i zadowalanie innych stało się szkieletem jej życia. I tylko w mansardzie (czy ktoś jeszcze pamięta to słowo?!) nie musi udawać. To miejsce jej wolności, gdzie może odetchnąć pełną piersią i jest sobą, czyli małą dziewczynką, która pragnie ogrzać sobie stopki i tańczyć wesoło jak wszystkie inne dzieci. Najpierw pomyślałam, że każdy powinien mieć taką mansardę. Żeby się uwolnić. Ale to przecież również synonim ucieczki. Może lepiej postarać się, żeby nie trzeba było przed niczym uciekać? A potem spojrzałam na podtytuł swojego bloga. Hmm… A więc mam swoją mansardę.

No i cóż. Po raz kolejny KIK nie rozczarowuje. A do Marlen Haushofer jeszcze wrócę, bo dyskretna ironia i narzucająca się wieloznaczność jej prozy skutecznie pobudziły mój apetyt. I tylko gęsiej skórki dostaję jak zwykle, gdy ktoś na światło wyciąga moje najczarniejsze myśli:

jestem potworem, potworem, który wolny i samotny chce bujać po lasach i nie znosi nawet muśnięcia pędu rośliny na czole. Nie byłoby to zresztą nic strasznego. Ale ten potwór od czasu do czasu pragnie być kochanym, głaskanym i skomląc przypełza z powrotem do ludzi. [s.77]

Moja ocena: 5/6