Jak stąd do szaleństwa

Przerwana lekcja muzyki, 1999
(oryg. Girl, Interrupted)
reż. James Mangold

Ostatnio ciągnie mnie do motywu szaleństwa w literaturze i filmie – stanu umysłu i ducha, który prawdopodobnie zawsze pozostanie zagadką. Szaleństwo ma wiele twarzy i my, zdrowi, nigdy nie dotrzemy do jego istoty. Tylko czy ktokolwiek może nazwać się całkowicie wolnym od jego ciężaru? Przecież nawet najmniejsze fobie (a kto ich nie ma?) mogą z czasem urosnąć do rozmiarów niewinnego opętania, a stąd już niedaleko do szaleństwa w najczystszej postaci… Oczywiście nigdy się do tego nie przyznamy, ale tak jak napisałam, szaleństwo niejedno ma imię i nie z każdym jego objawem wędruje się do szpitala psychiatrycznego.


Wielu ludzi nie radzi sobie z życiem, z szaleńczo pędzącym światem, z wymaganiami, które narzuca społeczeństwo. Trzeba przywdziać naprawdę twardy pancerz, by przeć do przodu bez choć najmniejszej rysy na psychice. Lata 60. nie był czasem łatwym dla Amerykanów (przemiany polityczne, wojna w Wietnamie, walka z segregacją rasową). Szczególnie kobiety miały trudne zadanie: musiały wpasować się w idealnie zaprojektowane dla nich role żon, matek i gospodyń domowych. Jakiekolwiek odstępstwo od normy było piętnowane i uważane za ekscentryczność. W takim świecie nietrudno o wariatów. Susanna Kaysen (Winona Ryder) zgłasza się szpitala psychiatrycznego po tym, jak próbowała uśmierzyć ból głowy pięćdziesięcioma tabletkami aspiryny popitymi wódką. Nie jest świadoma, że łatwiej się tam zapisać niż wypisać. Przekonana o tymczasowości swoich problemów, początkowo izoluje się od szpitalnego życia. Potem zaprzyjaźnia się z innymi pacjentkami, które wpływają na sposób, w jaki zaczyna postrzegać siebie. Szczególnie Lisa (Angelina Jolie), beznadziejny przypadek socjopatki, pokazuje Susannie tę cienką granicę, która oddziela każdego z nas od szaleństwa.

Bodźcem do odszukania tego filmu była rola Angeliny Jolie. Byłam bardzo ciekawa, cóż takiego zagrała, że zasłużyła na Oscara. Trzeba przyznać, że role szaleńców nader często są nominowane i nagradzane. Prosta sprawa: zrób z siebie durnia, a Akademia będzie piszczeć z zachwytu. No cóż, wdzięczna rola i Angelina jej podołała. Zagrała żywiołowo, charyzmatycznie i baaardzo przekonująco, jednak trudno oprzeć się wrażeniu, że szaleństwo to jej druga natura. Na przeciwstawnym biegunie widzimy Winonę – spokojną, opanowaną, ze sporadycznymi napadami szału. Tylko te jej świdrujące, czarne oczka na bladej twarzyczce zdradzają jedynie chwilowo uśpiony obłęd. Trzeba przyznać, że stworzyły niezwykły duet.

Film powstał w oparciu o wspomnienia Susanny Kaysen wydane w formie powieści i podobno nawiązuje do Lotu nad kukułczym gniazdem. Sami możecie stwierdzić słuszność tej opinii. Mnie już tradycyjnie zainteresował tytuł filmu: skąd taka rozbieżność między oryginałem a tłumaczeniem? Nietrudno było odnaleźć przyczynę – nawiązanie tytułu do obrazu holenderskiego malarza Jana Vermeera (tego od Dziewczyny z perłą). Stąd konieczność nieadekwatnego tłumaczenia. Angielski tytuł dzieła to Girl Interrupted at her Music, polski: Przerwana lekcja muzyki. Oryginalny tytuł filmu niesie jednak ze sobą dwu- a, może nawet wieloznaczność, czego brakuje polskiej wersji. Oprócz odwołania się do dzieła Vermeera nawiązuje również do momentu, w którym znalazła się Susanna. Jej normalne (czyli burzliwe) życie nastolatki zostało przerwane pobytem w szpitalu dla obłąkanych, po którym… wraca do normalnego życia. To jakby jej wakacje od życia. Inną interpretacją, którą dopuszcza film (nie wiem, jak książka), jest zatrzymanie się Susanny na drodze do stania się Lisą. Początkowo zapatrzona w nią jak w obrazek, później dostrzega, że nieposkromiony temperament i buntowniczość dziewczyny to nic innego jak choroba wynikająca z nieumiejętności przystosowania się. A ona nie chce podążać tą drogą. Odcina się w ostatniej chwili.

Film wart obejrzenia chociażby ze względu na dwie wspomniane role kobiece i mały wycinek z życia w latach sześćdziesiątych w Stanach. Może odrobinę przydługi i miejscami nudnawy, ale uświadamia, że wszyscy żyjemy na granicy i stąd do szaleństwa znów nie tak daleko…

Moja ocena: 4,5/6